Het Nederlandse elektriciteitsnet is één van de meest betrouwbare netten ter wereld. De realiteit is ook dat we in de energietransitie zien dat ons net kwetsbaarder wordt en snel vol raakt. Netcongestie is here to stay. Gevraagd: een nieuw en flexibel energiesysteem dat ondernemers (en inwoners) met slimme oplossingen optimaal benutten. ‘Kijk naar de mogelijkheden van een Local4Local Energiehub.’

Ondernemers, hun adviseurs en beleidsmakers worden er bijkans tureluurs van: begin februari regende het nieuwsberichten over energiehubs. Met – zo lijkt het – tegenstrijdige boodschappen. In dezelfde week dat de ontwikkeling van de zogeheten powerhub in Elst stopt vanwege onvoldoende mogelijkheden vanuit de netbeheerder voor het delen van transportcapaciteit, kwam netbeheerder Liander met een jubelbericht over de vorming van een samenwerking in de Amsterdamse haven. Hier hebben een groep bedrijven en Liander, in samenwerking met Port of Amsterdam, een oplossing ontwikkeld waardoor het mogelijk wordt om als groep bedrijven gezamenlijk flexibel met de ruimte op het elektriciteitsnet om te gaan. Dankzij het flexibele groepscontract in combinatie met de samenwerking in het Amsterdamse havengebied ontstaan meer mogelijkheden voor bedrijven in de haven omdat het bestaande elektriciteitsnet beter kan worden benut. Grote vraag waarmee de markt zit: kunnen energiehubs nu wél of niet een oplossing zijn in de strijd tegen netcongestie?

Geen garanties meer

Een ding is zeker: ondernemers krijgen niet vanzelfsprekend meer de garantie van hun netwerkbedrijf dat ze direct meer transportcapaciteit krijgen als ze willen verduurzamen of uitbreiden. Nieuwe manieren van energieopwek (zoals zon en wind) en de elektrificatie van onze economie vragen om extra transportcapaciteit van het elektriciteitsnet. Ons net wordt nu dus anders gebruikt dan hoe het oorspronkelijk ontworpen is. Netcongestie is het gevolg: met meer kans op problemen en storingen.

Volgens Nick de Wilt, hij is manager energiesystemen bij Windunie, is het elektriciteitsnet in Nederland op veel plekken vol. “In bijna iedere regio is er netcongestie, zowel voor invoeding op als afname van het elektriciteitsnet. Dit beperkt de mogelijkheden van bedrijven om te elektrificeren en de bedrijfsactiviteiten uit te breiden.”

Netcongestie kan spelen op het niveau van het regionale net en/of op het bovenliggende niveau van het hoogspanningsnet. De netbeheerders verzwaren het elektriciteitsnet om aan de huidige en toekomstige behoefte van elektriciteitstransport te voldoen. De doorlooptijden hiervan zijn lang, waardoor direct benodigde netverzwaringen vaak pas na 2028 gereed zijn. Tekenend is dat inmiddels meer dan 10.000 bedrijven op een wachtlijst staan en geen zicht hebben op de door hen gewenste transportcapaciteit. Het eerlijke verhaal is ook dat de elektriciteitshonger komende decennia zal blijven toenemen en netcongestie, ook na netverzwaring, een blijvertje is. Reden voor veel bedrijven en ondernemers om ook te kijken naar slimme oplossingen om hun bestaande netcapaciteit zo efficiënt en slim mogelijk te gebruiken.

Elektriciteitsgebruik buiten de pieken geeft beperkt extra ruimte

Er is een grote behoefte bij bedrijven aan nieuwe mogelijkheden om meer elektriciteit af te kunnen nemen ondanks netcongestie. De Wilt: “Eén van de mogelijkheden hiervoor is het achter de meter in tijd verplaatsen van elektriciteitsafname naar momenten buiten de piekbelasting door actieve sturing op afname of energieopslag. Door afname over tijd te schuiven op de individuele netaansluiting is meer mogelijk met de bestaande aansluitcapaciteit.”

Een andere mogelijke oplossing voor ‘extra elektriciteit’ ontstaat wanneer een lokale groep van afnemers hun momenten van elektriciteitsafname op elkaar afstemmen. Netbeheerders deelden eerder deze aanpak in een positioning paper van Netbeheer Nederland (bron: Alternatieve Transportrechten augustus 2023 versie 1.0). Onderstaande afbeelding is afkomstig uit dit positioning paper en laat schematisch de potentiële restcapaciteit op het elektriciteitsnet zien voor een lokale groep afnemers. Netbeheerders werken hard om het delen van transportvermogen binnen een lokale groep breder mogelijk te maken.

Alhoewel de eerste groepscontracten voor het delen van transportcapaciteit zijn gesloten, is de werkelijkheid weerbarstiger. Een recent onderzoek van TenneT en Liander voor de congestiegebieden Flevoland, Utrecht en Gelderland concludeert dat de afnamepieken in het regionale net niet op het hetzelfde moment vallen als voor het hoogspanningsnet en ook moeilijk voorspelbaar zijn op het hoogspanningsnet. TenneT en Liander verwachten dat verschuiven van afname, een groep beperkte ruimte geeft voor extra elektriciteitsverbruik (bron: Flexibele oplossingen voor het stroomnet: maatwerk in Flevopolder, Gelderland en Utrecht (tennet.eu)). “Afname verplaatsen in de tijd als groep blijft hierdoor maatwerk”, stelt netwerkexpert De Wilt, “en is afhankelijk van de regio-specifieke situatie. De potentie van deze oplossing is op zichzelf hierdoor kleiner dan verwacht.”

Local4Local energiehubs bieden bedrijven nieuwe mogelijkheden

Het lokaal verbinden van vraag en aanbod van groene energie is ook een kijkrichting die de netbeheerders promoten. De netbeheerders zien de juiste combinatie van lokale afname met lokale opwek en energieopslag als ‘een belangrijke mogelijkheid’ om de beschikbare transportcapaciteit optimaal te gebruiken. De Wilt breekt graag een lans voor deze route: “Naar ons beeld blijft deze mogelijkheid in gebieden met netcongestie onderbelicht. Terwijl lokaal productie en afname balanceren veel mogelijkheden kan bieden, mits passend toegepast bij de lokale energiebehoefte en de technische ruimte van het lokale net. Het balanceren van opwek en afname kan achter de meter op het niveau van een individuele aansluiting, maar de mogelijkheden zijn in dit geval vaak te beperkt om te komen tot een evenwichtig energiesysteem. In lokaal groepsverband, binnen bijvoorbeeld bedrijventerreinen en energiegemeenschappen, zijn vaak meer mogelijkheden om tot een passend energiesysteem te komen door de grotere schaal.”

Afgelopen jaren heeft Windunie in samenwerking met meerdere partijen veel onderzoek gedaan naar de kansen voor – heel technisch geformuleerd –  gebiedsgebonden geïntegreerde energiesystemen. Dit onderzoek binnen meerdere provincies heeft een nieuwe oplossing voor de markt opgeleverd: de Local4Local energiehub. De Wilt: “Het blijft een technisch verhaal: een Local4Local energiehub is een lokaal energiesysteem voor en door de lokale afnemers mét opwek passend bij de lokale energiebehoefte. Die koppeling tussen opwek en afname optimaliseren we met energieopslag, conversie en vraagsturing.”

De toevoeging Local4Local legt de link met het landelijk Local4Local-project LOCAL4LOCAL waarin koepelorganisatie Energie Samen met energiecoöperaties uit heel Nederland werkt aan het in beeld brengen hoe we meer hernieuwbare warmte en elektriciteit kunnen produceren, en leveren, terwijl we de kosten voor de energie-infrastructuur en de energieprijs zo laag mogelijk houden. Dit doen we voor bestaande en nieuwe projecten.

De Wilt: “Belangrijk doel van een Local4Local energiehub is het zoveel mogelijk tegelijkertijd lokaal opwekken en afnemen van energie. Deze lokale benadering heeft een positief effect op de benodigde capaciteit vanuit het openbare elektriciteitsnet en maakt het mogelijk de lokale energie te delen tegen een prijs die grotendeels losgekoppeld is van de groothandelsmarkten.” Om te komen tot een Local4Local energiehub is een integrale samenwerking tussen regionale afnemers, opwekinitiatieven en de regionale netbeheerder essentieel (bron: Energiegemeenschappen organiseren duurzame en betaalbare energie voor gemeenten, bedrijven en burgers – Flex (energiesamen.nu)).

De Local4Local energiehub-aanpak biedt afhankelijk van de specifieke situatie mogelijkheden voor elektrificatie en meer elektriciteitscapaciteit doordat het openbare elektriciteitsnet in beperkte mate wordt belast. Dit blijkt inmiddels uit meerdere energiehub projecten waar Windunie bij betrokken is. De netwerkexpert van Windunie zet zijn verkooppet op: “Los van de verwarrende nieuwsberichten van begin februari is ons vertrekpunt dat er lokaal heel veel kan om netcongestie tegen te gaan en bedrijven te elektrificeren en vergroenen. We delen graag onze kennis over de vorming van consortia voor ontwikkeling van Local4Local energiehubs zoals het Friese FREON en de realisatie van Local4Local energiehubs.”

Meer informatie en contact: www.windunie.nl